Dick van Galen Last (1952-2010) studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en werkte in de bibliotheek van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie. Ondanks een slopende ziekte voltooide hij een proefschrift over de soldaten uit de Europese koloniën die in de Eerste Wereldoorlog werden ingezet, een diepgaande historische studie van de rol van het racisme op de Europese politiek in de eerste helft van de twintigste eeuw. Die studie werd op 21 januari 2010 bekroond met een promotie cum laude en kreeg internationale weerklank. Weinige dagen later, op 2 februari 2010, overleed Van Galen Last. Collega's verwerkten zijn onderzoek tot dit — ook uitstekend geïlllustreerde — boek voor een breed lezerspubliek.
Van Galen Last laat zijn schrijnend relaas aanvangen in 1857, toen Frankrijk in zijn Afrikaanse kolonie Senegal de bataillons tirailleurs sénégalais oprichtte. Later volgden elders in Frans-Afrika de spahis en de zouaves. Van bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog hebben de Fransen deze Afrikaanse troepen in Europa ingezet. In 1918 stonden er zo 134.000 Frans-Afrikaanse troepen aan het westelijk front (in totaal waren er een half miljoen militairen uit Afrika en Azië in Europa). Want ook de Britten zetten wereldwijd troepen in, komende uit hun ‘bezittingen’; de Nepalese Gurkha's zijn de bekendste. Van Galen Last wijst op het onderscheid van benadering: terwijl de Fransen, in naam van de republikeinse waarden, hun Afrikaanse militairen beschouwden als ‘zwarte Fransen’ — al werden na de oorlog veel beloften ingeslikt — bleven de Britten conservatiever en vooral begaan met het behoud van hun empire en de vanuit Londen bepaalde machtsverhoudingen. De blanke Amerikanen namen de Fransen hun ‘breedheid’ erg kwalijk. Die kon immers hun zwarte soldaten wel eens op ‘ongewenste’ ideeën brengen. De Duitsers beoordeelden het zonder meer als verderfelijk, dat Afrikanen zich konden mengen in een oorlog tussen ‘beschaafde volkeren’. De bittere ironie hiervan ontging hen volkomen. En toen na de oorlog Frankrijk en België het Rijnland bezetten om de Duitse regering te dwingen tot de uitvoering van het strenge verdrag van Versailles, gingen de Duitse kranten helemaal door het lint, omdat Frankijk ook ‘zwarte’ bezettingstroepen stuurde. Ze vonden het ‘die schwarze Schmach’ — de zwarte schande. Ook ter linkerzijde was er afkeuring, onder meer omdat die ‘vernedering’ de moeilijke binnenlandse situatie van de Weimarrepubliek nog verzwakte — wat overigens ook gebeurde. De Duitse pers overtrof zich in scheldpartijen en loog erop los over de verkrachting van Duitse vrouwen, zoals de Duitse kranten reeds in 1914 hadden gedaan over — onbestaande — ‘Belgische francs-tireurs’ en ‘wreedaardige’ Belgische vrouwen, die naar zij beweerden Duitse gekwetsten de ogen uitstaken. Over België gesproken: ondanks aandringen van Franse en Britse zijde heeft koning Albert I geen Afrikaanse troepen naar het IJzerfront gehaald. ‘Zwarte’ troepen uit Belgisch Kongo vochten wel in de Duitse Oost-Afrikaanse koloniën.
Van 1920 tot 1922 draaide de racistische hysterie in Duitsland op volle toeren. Het laatste bedrijf van de schwarze Schmach werd geschreven in mei-juni 1940, toen de Wehrmacht tussen 1500 tot 3000 Frans-Afrikaanse krijgsgevangenen fusilleerde, omdat — nogmaals — ‘beschaafde’ Duitse officieren zich beledigd voelden door die zwarte vijanden. Inmiddels was in 1940 de ware rassenschande, die van nazi-Duitsland, al op gang gekomen.
Besluitend schreef Van Galen Last: ‘De dynamiek van het racisme heeft zich in het eerste kwart van de twintigste eeuw mondiaal sterk ontwikkeld onder invloed van de geconstrueerde nationale identiteiten. Niet zozeer de rassenleer maar de ideologie was van belang en dat zou de gehele eeuw van extremen zo blijven.’ Die dynamiek werd in de jaren twintig in Duitsland fel opgezweept. En het antisemitisme lag voor de hand bij het zoeken naar zondebokken voor de nederlaag van 1918. Adolf Hitler had maar in die opgetuigde strijdwagen te stappen, op weg naar een helse Vergeltung. [Robert Schoeters] Verberg tekst

In de Eerste Wereldoorlog vochten in het Franse leger tienduizenden Afrikanen mee. Vooral uit Senegal werden zwarte soldaten gerekruteerd. Los daarvan vochten in het Amerikaanse leger enkele compagnieën zwarte soldaten mee, gesegregeerd van blanken. Hoe het hun verging, en met name hoe in de oorlogvoerende landen op hun inzet werd gereageerd, is een weinig bekend aspect van de Eerste Wereldoorlog. NIOD-medewerker Dick van Galen Last promoveerde in 2010 op een onderzoek waarvan nu postuum een ingedikte, gepopulariseerde uitgave verschijnt. Onder meer lezen we over de lage dunk die de Britse en Amerikaanse legerleiding koesterden over 'negers' (de Fransen waardeerden hun inzet juist wel). In de propaganda van de Duitsers (tijdens de Eerste Wereldoorlog en vooral tijdens de naoorlogse Rijnlandbezetting) waren de zwarte soldaten barbaren en verkrachters. De heetgebakerde pers spuide vooroordelen, verwant (en ontleend) aan de Ku Klux Klan, al was amper sprake van reëel wangedrag. Helaas is er nauwelijks documentatie over hoe de Afrikanen zelf hun Europese avontuur ervoeren. Een soms wijdlopig, maar alleszins lezenswaardig boek. Met twee katernen afbeeldingen in kleur en zwart-wit, eindnoten, een bronnenoverzicht en register. Verberg tekst