Een man woont alleen in de Friese boerderij waarin hij is opgegroeid. Zijn ouders zijn al jaren dood. Zelf zit hij dicht tegen zijn pensioen aan. Nog vier maanden slijpt hij dagelijks zo'n drieduizend potloden in de Groningse vestiging van Ikea. Maar dat lijkt slechts bijzaak. Het liefst van al is hij thuis, op de boerderij, waar hij een flink deel van een schuur heeft ingericht als werkplaats voor zijn gedetailleerde schaalmodellen. Als blijk van dank werkt hij aan een exacte kopie van de Ikea-vestiging waar hij zijn dagen slijt - schaal 1:87.

Die schaalmodellen zijn niet zomaar een hobby van een zonderlinge figuur. Zijn hele leven probeert de man al greep te krijgen op het bestaan door allerhande gebeurtenissen stil te zetten en te verkleinen. Het is een gewoonte geworden, verklapt hij ergens, maar wel een gewoonte die hem het 'genoegen' geeft 'de werkelijkheid, zij het op schaal, te verbeteren'. Dat betekent echter niet dat hij de grote vragen van het leven uit de weg gaat. Jarenlang bouwde hij zelfs bij voorkeur grote catastrofes uit de wereldgeschiedenis na, met soms verregaande gevolgen. Vooral Stalingrad zit nog altijd onder zijn huid.

Spagaat

Zo excentriek en teruggetrokken als de hoofdpersoon van Zo zie je alles aanvankelijk lijkt, zo betrokken blijkt hij gaandeweg te zijn. Het is een complexe spagaat waarin Niedekker zijn personage plaatst. Enerzijds moet hij niets van het moderne, drukke leven hebben, maar anderzijds geeft hij ook grif toe dat dit zíjn probleem is. Wie een kritische analyse verwacht van de-wereld-volgens-Ikea komt grotendeels van een kale kermis thuis. Dat de tijden veranderen, ervaart de man niet als een cruciale ontwerpfout van het bestaan. Dat de tijd achteloos wordt weggeworpen, is het echte euvel.

Details

Tijdens de zondag die in Zo zie je alles wordt beschreven, word je als lezer dan ook niet alleen ingewijd in de kunst van het bouwen van maquettes, maar vlieg je veel vaker mee op de verbeelding en de herinnering van de hoofdpersoon. Zonder waarschuwing springt de vertelling vaak decennia terug, naar de tijd waarin vader en moeder het leven namen zoals het kwam, maar verderop in het dorp de eerste kleine industriëlen hun stempel op het bestaan probeerden te drukken. In die wereld is de verteller een kleine jongen die zich geen vragen stelt bij de levenshouding van zijn ouders, maar wel langzaam gefascineerd raakt door wat de strandjutter, de slager, de zeepfabrikant en vooral zijn jeugdvriendinnetje Erica hem van het leven laten zien.

Die wereld van vroeger is vredig. En toch is die wereld op een bepaald moment stil komen te staan. De vrolijke jongen van weleer trekt ineens langs de huizen met kijkdozen, waarvan eentje in het bijzonder de mensen met stomheid slaat. Hij weigert te vergeten en verplicht ook de mensen om zich heen de herinnering aan wat er is voorgevallen levendig te houden. Als het onheil uit de ervaring van de werkelijkheid is verdwenen, wil dat immers niet zeggen dat het zich niet heeft voorgedaan.

Het zijn dit soort, vaak bijzonder poëtische flarden van herinneringen, waardoor je langzaamaan doorkrijgt dat de hoofdpersoon niet is weggevlucht in de fantasiewereld van zijn maquettes, maar dat hij juist extreem op zijn hoede is. Door zich dag in dag uit bezig te houden met de details van het leven, heeft hij in ieder geval de indruk gekregen dat hij, zoals de titel suggereert, alles ziet. Als hij op maandagochtend ziet dat er iets is veranderd aan zijn Ikea-maquette, meent hij dan ook meteen te weten waar dit op duidt. Er hangt een catastrofe in de lucht. Of dat ook echt zo is, houdt Niedekker in het midden. En dat is maar goed ook. Hij heeft ons gaandeweg al beter en vooral aandachtiger laten kijken naar het leven dat we achteloos aan ons voorbij laten trekken.

Koppernik, 120 blz., 17,50 €.

Verberg tekst

De ik-figuur in deze originele korte roman is een man die al 30 jaar potloodslijper is bij IKEA in Groningen. Binnenkort gaat hij met pensioen en daarom werkt hij aan een maquette van de IKEA-vestiging, als afscheidscadeau voor zijn collega’s. Dat modelbouwen is zijn passie en op de zolder van zijn boerderij staan talrijke miniatuurwerelden, variërend van historische gebeurtenissen tot persoonlijke voorvallen en alledaagse momentopnamen, zoals hij het zelf formuleert. Werkend aan de miniatuur-IKEA gedurende een zondag komen herinneringen boven, onder meer aan zijn jeugd, waarin hij grote verliezen heeft geleden. Net als in eerder werk (zijn roman 'Oksana'* was in 2017 genomineerd voor de Fintro Literatuurprijs) gaat het bij Niedekker (1963) ook hier vooral om de taal en de (vaak in lange zinnen) opgeroepen bijzondere beelden en minder om de plot, ondanks de even spannende als raadselachtige laatste pagina’s die op de volgende maandagochtend spelen. Dat maakt hem niet tot een auteur voor een groot publiek, maar wel tot een opvallende stem in de hedendaagse Nederlandse literatuur. Verberg tekst