Geen ivoren toren, geen hermetische taal: als Dichter des Vaderlands wil Tsead Bruinja (1974) midden in de maatschappij staan. In de bundel Springtij laat hij bewoners en behandelaars van een tbs-kliniek aan het woord. Anoniem, uiteraard: in de bundel heet iedereen 'x'. In de verzen klinken zij menselijk en oprecht. Soms schemert door waarom ze 'binnen' zitten; vergoelijkend wordt het nergens. We lezen over de tbs'er die wil schilderen als Bob Ross, maar niet met thinner mag werken ('x zit niet voor brandstichting dus thinner zou best moeten kunnen/ volgens hem'). Over de behandelaar die zijn werk heeft 'leren parkeren', de tbs'er bij wie na de scheiding alles misliep. En over de tbs'er die prachtig kan associëren: 'plannen is net als rataplan ratten ze komen zo snel op de geur van kaas af/ dan val je in de val voor muisjes is het hetzelfde tegenwoordig speelt iedereen/ met muisjes achter de computer de nieuwe vogelkooi is mooi kanarie/ canarische eilanden blackbird allemaal zingen ze zo mooi hier'. Een passend afscheid van deze Dichter des Vaderlands. 21 januari wordt zijn opvolger bekendgemaakt.

Querido; € 12,50.

Verberg tekst

Eigenlijk zijn de gedichten van Tsead Bruinja (1974) in zijn bundel ‘Sprintij’ meer dan poëzie alleen. De achttien verzen vormen meer proza, die de dichter zelf als ‘documentaire poëzie’ aanduidt. De aanleiding is een bezoek aan de tbs-kliniek (Pompestichting) waar Bruinja gesprekken voerde met veroordeelde criminelen. In de lange gedichten worden hun verhalen, wensen en verlangens opgetekend. Vooral de triestheid van het bestaan in de kliniek komt tot uitdrukking. Een patiënt die zich al 27 jaar moet verantwoorden voor zijn daden merkt in een van de gedichten (‘X houdt de dagen bij’) op: ‘ze worden geleefd / elke dag is hetzelfde / werken eten slapen’. Een andere patiënt merkt op ‘dat de mannen die binnen zitten pech hebben gehad’. De zinloosheid van het leven achter slot en grendel komt in deze bundel tot uiting. De gedichten mogen tot op zekere hoogte beschouwd worden als ‘traditionele poëzie’. De verzen zijn duidelijk, het verhaal is begrijpelijk en het vrijwel uitzichtloze leven zoals verwacht. Als documentaire zeker geslaagd en het beeld is interessant genoeg voor een vervolg. Interessante gedichten, begrijpelijk; mooi vormgegeven. Verberg tekst

In een uitzending van 'Pauw komt binnen' kwam tbs'er Cas aan het woord. Volgens Cas hadden mensen als hij 'vaak scheefgroei meegemaakt in hun leven'. Aan tafel bij Pauw werd geprobeerd het beeld van de tbs'er als onberekenbare zware jongen te nuanceren. Iets wat nodig blijft, want het systeem van terbeschikkingstelling - verplichte behandeling na een delict - staat onder druk. Na ieder geweldsincident met een tbs'er op verlof, na iedere ontsnappingspoging, klinkt de roep om de samenleving te beschermen tegen deze 'gevaarlijke gekken'.

Wat Pauw deed op tv, doet Tsead Bruinja in gedichten. Bruinja, die nog tot eind deze maand Dichter des Vaderlands is, sprak daders en behandelaars van de Pompestichting voor forensische psychiatrie. Van hun verhalen maakte hij poëzie.

De tbs'ers in zijn bundel springtij waren soms gewoon boekhouder. Op het werk liep alles prima, tot de scheiding. Ook zij waren ooit klein, groeiden op met een moeder die een goede toekomst voor haar kinderen wilde, misten een vader. En ergens ging het mis. Dertig jaar zitten sommigen al 'binnen'. Waar de 'scheefgroei' begon, wat de mannen - steevast aangeduid met 'x', net als de behandelaars - op hun kerfstok hebben, daarvan laat Bruinja meestal niet meer zien dan een glimp. 'x is soms grof en hard en weinig empathisch/ in hoe hij over vrouwen denkt'.

Hij wekt geen medelijden op, hij toont slechts dat dé tbs'er' niet bestaat. Dat onder hen evengoed mannen zijn die zowel van knokfilms houden als van de Efteling, en dan vooral van de attracties 'in sprookjesstijl'. Dat de een wil schilderen als Bob Ross, een ander gedichten schrijft en weer een ander mangastrips tekent, maar dan zonder de grote ogen: 'zijn moeder vond ze eng'.

Springtij doet in de verte denken aan Celinspecties waarin Ester Naomi Perquin in het hoofd van gevangenen kroop. Maar Bruinja werkt meer 'documentair', zoals hij het noemt. Hij sprak vechters: 'het enige waar de kliniek goed in is/ is vernietigen wat je leuk vindt', grappenmakers, en dromers als x op zijn scootmobiel die 'componist wilde worden'. Sommigen zitten al zo lang opgesloten dat ze het 'prikkeldraad niet meer zien'. Anderen durven nog te denken aan een leven daarbuiten. Aan een nieuwe start, aan werk in een 'klein fabriekje (...) waar zeep en shampoo/ in flesjes worden gepompt'.

Querido, 40 blz. € 12,50.

Janita Monna schrijft wekelijks over poëzie voor Trouw.

x ziet het prikkeldraad niet meer

x stroopt in zijn vrije tijd de kringloopwinkels af in de buurt van nijmegen

die buurt strekt zich voor hem uit van eindhoven tot den bosch

hij koopt wat dingetjes zet ze op internet

en verdient zo een paar tientjes

hij weet ook dat hij het zelf moet doen

stel dat ik vannacht ga stappen

en ik kom strontlazarus thuis

dan ga ik terug naar de overkant

bij x begint bier pas lekker te smaken

als hij aan zijn zevende toe is

dertig jaar zat x binnen

maar zijn geest was buiten

x lacht een rokerslach

het was hier vroeger zo lek als een mandje

zegt hij

er zat een gat in het hek

daarachter stond een fiets om drank te halen

of iemand sprong van boom naar boom

er gebeurde nooit niks

altijd was er wel iemand weg

die stond dan om twaalf uur de volgende dag

gewoon weer voor de deur

even ontsnappen aan de sleur

x sliep slecht vannacht

hij heeft een tennisarm

en zijn rug is versleten

een poosje geleden had hij een hartstilstand

maar dat feestje ging niet door

toen hij in het ziekenhuis lag

informeerde zijn dochter via haar tante

hoe het met hem ging

dertien jaar heeft hij het meisje

dat nu een vrouw is

niet gezien

de woonkamer staat vol foto's van haar

Verberg tekst